SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU DERS NOTLARI-3

İŞVE SOSYAL GÜVENLİK HUKUKU
 Bir iş ilişkisi içinde bulunsun ya da bulunmasın
bireylerin sosyal güvenliklerini sağlamak üzere
devletçe düzenlenen kurum ya da kurumlar
topluluğuna Sosyal güvenlik sistemi denir.
 17.yüzyılın sonlarına doğru ortaya çıkan ve
19.yüzyıla dek çalışma ilişkilerini usta, kalfa, çırak ve
yamak hiyerarşisi içinde düzenleyen sosyal düzene
Korporasyon düzeni denir.
 Asgari ücretin nakden ödenmesi, işçi yararına yorum
ilkesinin uygulanmasına örnektir.
 İş kanununda hüküm bulunmayan hallerde Borçlar
Kanunu, bu kanuna aykırı olmayan hükümleri
uygulanır.
 Osmanlı imparatorluğu döneminde, esnaf örgütleri
ile ilgili tüm kural ve formalitelerin nitelik ve
biçimlerinin gösterildiği yazılı metinlere
Fütüvvet name denir.
 Türkiye'de kadın, genç ve çocuk işçileri çalışma yaşı,
süreleri, işin nitelik ve koşulları yönünden ilk kez
koruyan kanun Umumi Hıfzıssıhha Kanunu'dur.
 Kaloriferli konut kapıcıları iş kanunu
kapsamındadır.
 Bir işyerinde bulunacak işveren vekili sayısı İş
kanunu'nda belirtilmemiştir.
 İş kanunu 'nun kapsamına girecek nitelikte bir işyeri
kuran işveren bu durumu 1 ay içinde bölge çalışma
müdürlüğüne bildirmek zorundadır.
 İş Kanunu'nda belirtilen hizmet akdi türleri: Sürekli,
Süreksiz, Belirsiz süreli, Belirli süreli hizmet akdi
 Hizmet akdinin yapılmasında tarafların ehliyeti,
Medeni Kanun'un genel hükümleri çerçevesinde ele
alınmaktadır.
 Bir kimse akit serbestîsi gereği, iradesi dışında akit
yapmaya zorlanamaz. Ancak işverenler bakımından
bu serbesti birtakım sosyal amaçlar gereği hizmet
akdi yapma zorunluluğu şeklinde sınırlandırılmıştır.
İşverenin akit yapmak zorunda olduğu kimseler:
Eski hükümlü işçi, Sakat işçi, İşçi kuruluşundaki
başkanlık görevi sona eren işçi, Malullük hali sona
eren işçi.
 İş Kanunu'na göre, işçinin aylık ücreti üzerinden
kesilecek para cezası3 günlük ücretinden fazla
olamaz.
 Asgari ücretin tanımında yer alan işçinin zorunlu
ihtiyaçları: Kültür, Sağlık, Ulaşım, Giyim, Gıda,
Konut
 Asgari Ücret Tespit Komisyonu'nun kararları
komisyon kararının Resmi Gazetede yayımlandığı
tarihi izleyen ay başında yürürlüğe girer.
 İş süresinden sayılanlar: İşçilerin işveren tarafından
işyerinden başka bir yere çalışmak üzere
gönderilirken yolda geçen süreler. Emzikli kadın
işçilerin çocuklarına süt vermek amacıyla geçirdiği
süreler. Maden ocağında çalışan işçilerin ocağa
inerken geçirdiği süreler. İşçinin işverenin emrinde
çıkacak bir işi bekleyerek çalışmadan geçirdiği
süreler.
 Türkiye'de genel sebeplerle yapılabilecek fazla
çalışmanın yasal olarak günlük ve yıllık üst sınırları:
Günlük 3 saat, yıllık 90 gün



 Toplu iş sözleşmesine göre, iki aylık deneme süresi 1
Mart 1998 de sona eren ve işine devam eden bir işçi,
1 Ocak 199 da yıllık ücretli izne hak kazanır.
(deneme süresi dahil)
 İşveren işçinin yıllık izin dönemine ilişkin ücretini,
işçinin izne başlamasından önce vermek zorundadır.
 Umumi Hıfzıssıhha Kanununa göre, İş kanununun
uygulama alanı dışında kalan işlerde, çocuk işgücü
için çalıştırılma yaşı en az 13 'tür.
 Gece postalarında çalıştırılan kadın işçilerin 6 ayda
bir sağlık kontrolünden geçirilmesi gerekir.
 Bir işverene ait işyerinde sırasıyla 35, 45, 70 işçi
bulunmaktadır. Bu işverenin çalıştırması gereken
sakat ve eski hükümlü sayısı: 2 sakat ve 2 eski
hükümlü
 Türkiye'de sakat ve eski hükümlü işçi
çalıştırılmasına ilişkin düzenlemeler ilk kez Deniz İş
Kanununda yer almıştır.
 İşçisinin işyerinde başka bir işçiyi yaraladığını
08.05.1997 tarihinde öğrenen işveren, bu işçinin
hizmet akdini en geç 08.05.1997 de bildirimsiz
(derhal) feshedebilir.
 Aynı işyerinde 4.5 yıldır çalışan bir işçinin feshi
ihbar öneli bildirimin işverene yapılmasından
başlayarak 8 haftadır. 6 aydan az ise 2 hafta, 6 ay ile
1.5 yıl arasında ise 4 hafta, 1.5 yıl ile 3 yıl arasında ise
6 hafta, 3 yıldan çok ise 8 hafta.
 Kıdem tazminatına esas günlük ücreti 3 milyon ,
işyerindeki kıdemi 6 yıl olan bir işçinin kıdem
tazminatı3 000 000 x 6 x 30 = 540 milyondur. Kıdem
tazminatı=1 günlük ücret x kıdem süresi x 30
 İşçi Sağlığı ve İş Güvenliği Kurulları içinde yer
alanlar: İşveren, İşyeri hekimi, Sendika temsilcisi,
İşyeri güvenlik şefi.
 İşçi sağlığı ve iş güvenliği ile ilgili mevzuatta yer alan
özel tedbirler: 13 yaşından küçük çocukların
çalıştırılmaması. Sualtındaki işlerde 18 yaşını
doldurmamış erkek çocukların çalıştırılmaması.
Kadın işçilerin doğumdan önceki 6 hafta ve
doğumdan sonraki 6 hafta süresince
çalıştırılamaması. 13-18 yaş grubunda bulunan
çocuk ve genç işçilerin, işe alınmadan önce doktor
muayenesinden geçirilmesi.
 Cumhuriyet döneminde ülkede reformların
yapılabilmesi için gerekli sosyal düzeni sağlamak
amacıyla çıkarılan ancak sendika kurmayı hemen
hemen olanaksız hale getiren kanun Takrir-i Sükun
Kanunu'dur.
 1982 Anayasasında sendika kurma hakkı Sosyal ve
ekonomik haklar arasında düzenlenmiştir.
 İşyeri iç yönetmelikleri, iş hukukunun
kaynaklarından "Kendine özgü" 'ye ait bir örnektir.
 Kapıcıya konut tahsis edilmesi halinde kapıcıdan
kira istenemez. Çalışmasını aynı konutta arz eden
konut kapıcıları İş Kanununun kapsamındadır.
Çalışmasını aynı işverene arz eden konut kapıcıları İş
Kanununun kapsamındadır. Kaloriferli konut
Kapıcıları İş Kanununun kapsamındadır.
 Ülkemizde Cumhuriyet'ten önceki dönemde var olan
loncalardaki meslek hiyerarşi içinde Ustabaşı yer
almaz, Çırak, Kalfa, Yamak, Usta yer alır.
 İş kanununa göre, en alt seviyede tespit edilerek
işçilere ödenen ücret Asgari ücrettir.

 İş kanunu gece dönemini Gece en geç 20:00'de
başlayıp en erken 06:00'da biten gün olarak
belirlemiştir.
 Kadın işçiler doğumdan sonraki 6 hafta içinde
herhangi bir işte çalıştırılamazlar. Kadın işçiler
doğumun muhtemel görüldüğü tarihten önceki 3 ay
içinde ağır ve tehlikeli işlerde çalıştırılamazlar.
Kadın işçiler gebelik sırasında her ay tıbbi
muayeneye gitme hakkına sahiptirler. Kadın işçiler
doğumdan önceki 6 hafta içinde herhangi bir işte
çalıştırılamazlar.
 Türkiye'de sakatların korunması ile ilgili olarak
uygulamada bulunan temel yöntem Kota yöntemidir.
 İşyerinde 8 yıldır çalışan kadın işçi A' nın hizmet
sözleşmesi, doğum sebebiyle işyerinden ayrıldıktan
en erken 6 hafta sonra derhal fesih yöntemi ile fesih
edilebilir.
 Toplu iş sözleşmesi bulunmayan bir işyerinde 5 yıldır
çalışan ve giydirilmiş günlük ücreti 3 milyon TL olan
bir işçinin yaklaşık kıdem tutarı450 milyondur.
Kıdem tazminatı=günlük ücret * kıdem * 30
 İş hukukunda, işverenlere, işçi sağlığı ve i güvenliği
ile ilgili olarak getirilen yükümlülükler: Ağır ve
tehlikeli işlerde çalışacak işçiler için sağlık raporu
almak. İşçileri işyeri tehlikelerine karşı önceden
haberdar etmek. Gerekli olan koşulları ve araçları
eksiksiz bulundurmak. Meydana gelen iş kazalarını
yetkili mercilere bildirmek.
 Bir işyerinde en çok 8 işyeri sendika temsilcisi
bulunabilir.
 Sendikaların çalışma yaşamına ilişkin faaliyetler:
Toplu iş sözleşmesi yapmak. Toplu iş
uyuşmazlıklarında arabulucuya başvurmak. Toplu iş
uyuşmazlıklarında hakem kurullarına başvurmak.
Üyelerini ya da mirasçılarını temsilden dava açmak.
 İşçi A, çalıştığı işyerindeki sendikaya üye olmak için
gerekli işlemleri tamamlamış ve üye kayıt fişlerini
sendikaya teslim etmiştir. Ancak sendikanın yetkili
organı aradan 40 gün geçmesine rağmen A'ya
herhangi bir cevap vermemiştir.Bu durum, A nın
sendika üyeliğinin kabul edildiği anlamına
gelmektedir.
 Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanununa göre
grevin amacı işyerinde faaliyeti durdurmak ya da
önemli ölçüde aksatmaktır.
 250 işçinin çalıştığı bir işyerinde lokavt uygulayan
işveren tüm işçileri işten uzaklaştırmak zorundadır.
 Toplu iş sözleşmesinin imza tarihinde taraf
sendikaya üye olanlar, imzalanan sözleşmeden
sözleşmenin yürürlüğe girdiği tarihten itibaren
yararlanırlar.
 Grev ve lokavt yasağı ile zorunlu hakem
uygulamasının bulunduğu ülkelerde hakem
kurullarının kararları kesindir ve tarafları bağlar.
 Grev gözcülerinin görevi grev yapan sendikanın
üyelerinin greve uyup uymadıklarını denetlemektir.
 Sosyal yardımların finansmanı devlet bütçesinden
sağlanabilir. Sosyal yardımların finansmanı
vergilerle sağlanabilir. Sosyal yardımlar zorunlu
katılım ilkesine dayanmaz. Sosyal yardımlar parasal
nitelikte olabilir. Sosyal yardımlarda katılım payı ile
karşılık arasında bir ilişki YOKTUR.


 Sosyal Sigortalar Kanununun, zorunlu sigorta
uygulaması bakımından, kısmen sigorta dışında
tutulanlar arasında Türkiye'de görevli bulunan ve
dışarıda sigortalı olan yabancılar yer almaktadır.
 Sosyal sigortalarda uygulanan ve primlerin ortak bir
fonda toplanması ve sigortalıya yapılan yardımların
bu fondan karşılanması esasına dayanan finansman
yöntemine toplu kapitalizasyon yöntemi denir.
 Yaşlılık sigortasından toptan ödeme yapılabilmesi
için, sigortalı kadının en az 50 yaşında olması
gerekir.
 TC Emekli Sandığından aylık almaktayken ölen
babasından, ölüm tarihinde 18 yaşını, ortaöğretim
yapmakta ise 20 ve yükseköğrenim yapmakta ise 25
yaşını doldurmamış erkek çocuklara aylık bağlanır.
 Bağ-Kur kanununa göre, malullük aylığından
faydalanabilmek için en az 5 tam yıl prim ödemiş
olmak gerekir.
 2926 sayılı Tarımda Kendi Ad ve Hesabına
Çalışanlar Sosyal Sigortalar Kanunu hükümlerine
göre ödenecek aylık sigorta prim oranlarını tespit
etme şeklini prim=gösterge * katsayı* %20 formülü
gösterir.
 İşyeri iç yönetmelikleri ve toplu işsizleşmeleri, iş
hukukunun kendine özgü kaynakları arasında yer
alır.
 Türk İş Hukukunun yasal çerçevesi içinde
yürürlükte olan yasalar: 854 sayılı Deniz İş Kanunu,
506 sayılı Sosyal Sigortalar Kanunu, 5953 sayılı
Basın Mesleğinde Çalışanlar ile Çalıştıranlar
Arasındaki Münasebetlerin Tanzimi Hakkında
Kanun, 1475 sayılı İş Kanunu.
 İşveren vekili, işveren adına hareket eder. İşveren
vekilleri, işçilere tanınan haklardan yararlanabilir.
İşveren vekili, işin ya da işyerinin yönetiminde görev
alır. İşveren için öngörülen sorumluluklar işveren
vekili için de uygulanır.
 İşçiye, ürettiği mal miktarına göre ücret ödenmesi
halinde, Parça başı ücret sistemi söz konusudur.
 Asgari ücret tespit komisyonunun göreve
başlayabilmesi için Çalışma ve Sosyal Güvenlik
Bakanlığı'nın çağrıda bulunması gerekir.
 18 yaşından küçüklere kıdemlerine bakılmaksızın en
az 18 gün yıllık izin verilir.
 Çocuk işçilerin korunmasına yönelik en kapsamlı
düzenlemeler İş Kanununda yer almaktadır.
 Bir işveren Antalya’da 26, Muğla’da 50, Eskişehir’de
52 ve Bursa da 101 işçi çalıştıran 4 işyeri vardır. Bu
işveren Muğla, Eskişehir ve Bursa’daki işyerlerinde
sakat ve eski hükümlü işçi çalıştırma zorunluluğu
bulunmaktadır.
 İşçisi A'nın haklı bir nedene dayanmaksızın 1 ayda 3
işgünü işine devam etmemesi üzerine, işveren, A'nın
hizmet sözleşmesini bildirimsiz (derhal) fesih yolu ile
feshetmiştir. İşverenin bu fesihte dayandığı sebep
Ahlak ve iyi niyete uymayan hallerdir.
 Kıdem tazminatı tam ve zamanında ödenmezse,
gecikme süresi için ödenmesi gerekli tazminata,
mevduata uygulanan en yüksek faiz uygulanır.
 Bir işyerini kurmak için gerekli izni alan bir kimse,
işyerini faaliyete geçirebilmek için gerekli olan
işletme belgesini Bölge Çalışma Müdürlüğünden alır.


 Sendikalar Kanununda bir konuda boşluk
bulunması halinde, bu boşluk Medeni Kanun
hükümleri ile doldurulur.
 Konfederasyon, sendika ve sendika şubelerinin
başkanları ve yöneticileri, göreve seçilmelerinden
itibaren 3 ay içinde, kendilerinin, eşlerinin ve
velayetleri altındaki çocuklarının mal varlığını
notere bildirmek zorundadır.
 Üyelik aidatının 6 milyon TL olduğu bir sendika için,
dayanışma aidatı2/3*6 milyon=4 milyon.
 Toplu İş Sözleşmesi Grev ve Lokavt Kanununun
bölümleri : Toplu iş sözleşmesi, Çeşitli hükümler,
Toplu iş uyuşmazlıklarının barışçı yollarla çözülmesi,
Müeyyideler ve son hükümler.
 Bir toplu iş sözleşmesinden, dayanışma aidatını
ödeyerek yararlanma, yararlanmak isteyen işçinin
talebinden itibaren başlar.
 Sendikalar Kanununa göre, toplu görüşme aşaması
30 günle sınırlandırılmıştır.
 Belediyelerce yürütülen şehir içi taşıma işlerinde
sürekli grev ve lokavt yasakları söz konusudur.
 Uygulanmakta olan bir grevin kanun dışı olup
Olmadığını iş mahkemeleri tespit eder.
 Grev ve lokavta katılmayacak işçileri işveren
belirler.
 Ülkemizdeki sosyal sigorta kuruluşları: Amele
birliği, Emekli sandığı, Bağ kur, Banka ve Sigorta
şirketlerine ait sandıklar.
 Bir iş kazası sonucu yatarak tedavi gören ve günlük
geliri 4,5 milyon TL olan sigortalıya verilecek günlük
geçici iş göremezlik ödeneğinin miktarı2 250 000
TLdir.
 Emekli sandığına tabi bir iştirakçi ahlaksızlık
sebebiyle bozuk sicil aldığı için resen emekliye sevk
edilmiştir. Bu iştirakçiye emekli aylığı
bağlanabilmesi için kıdeminin en az 25 yıl olması
gerekir.
 Tarımda Kendi Ad ve Hesabına Çalışanlar Sosyal
Sigortalar Kanununa göre isteğe bağlı sigortalılık
kuruma yapılan başvuruyu izleyen aybaşından
itibaren kazanılır.