GELİR VERGİSİ KANUNU

GELİR VERGİSİ

Tanımı : Gelir bir gerçek kişinin bir takvim yılında elde ettiği kazanç ve iratların safi tutarıdır. Gerçek kişilerin gelirleri gelir vergisine tabidir.
Gelirin Unsurları :
1. Ticari Kazanlar 2. Zirai Kazançlar 3. Ücretler 4. Serbest Meslek Kazançları 5 G.menkul Sermaye İratları 6 . Menkul Sermaye İratları 7. Diğer Kazanç ve İratlar.
Ticari kazançlar tahakkuk esasına göre vergilendirilirken diğer bütün unsurlar tahsil sasına göre vergilendirilir.
Mükellefiyet
Tam Mükellef : Aşağıda yazılı olan kişiler Türkiye içinde ve dışında elde ettikleri kazanç ve iratların tamamı üzerinden vergilendirilir.
Türkiye de yerleşmiş olanlar, (İkametgahı Türkiye de bulunanlar ile bir takvim yılında Türkiye de devamlı olarak altı aydan fazla oturanlar).
Resmi daire ve müesseselere veya merkezi Türkiye de bulunan teşebbüslere bağlı olup bunların işleri dolayısıyla yabancı memlekette oturan Türk vatandaşları.
Dar Mükellef : Türkiye de yerleşmiş olmayanlar gerçek kişiler sadece Türkiye de elde ettikleri kazanç ve iratlar üzerinden vergilendirilir.
Gelir Nazariyeler :
Kaynak Nazariyesi :Gelir belli bir kaynaktan sürekli olarak elde edilen ve bir üretim faktörüne ait gelirdir. Buna göre, emek, sermaye,tabiat ve müteşebbis üretim faktörlerinin belli bir dönemde yarattıkları hasılanın asıl kaynağın amortismanı indirildikten sonra kalan kısmı pay olarak her bir üretim faktörünün geliridir. Hasıladan ayrılan emek payına ücret, sermaye payına faiz, tabiat payına kira ve müteşebbis payına da kar denir. Bu halde bir üretim faktörüne dayanmayan hasılalar (bağış,ikramiye)gelir sayılmamaktadır.
Artış Nazariyesi : Bir kişini dönem başındaki mal varlığı ile dönem sonundaki mal varlığı arasındaki olumlu farktır.
Gelir vergimizde ağırlıklı olarak kaynak nazariyesine yer verilmiştir. Yedi gelir unsurundan sadece sair kazanç ve iratlarda artış nazariyesi kabul edilmiştir.
Esnaf Muaflığı : Ticaret ve sanat erbabından aşağıda yazılı şartları taşıyanlar gelir vergisinden muaftır:
Motorlu taşıt araçları kullanmamak kaydıyla gezici olarak veya bir iş yeri açmaksızın perakende ticaret ile iştigal edenler.
Bir iş yeri açmaksızın, gezici olarak ve doğrudan doğruya tüketiciye iş yapan, kalaycı,hallaç,lehimci,çilingir, kundura boyacısı, hamallar gibi küçük sanat erbabı
Köylerde gezici olarak her türlü sanat işleriyle uğraşanlar aynı işleri bir iş yeri açmak suretiyle yapanlar (Ancak bunların 47. maddede belirtilen basit usulde vergilendirmeyi gerektiren genel şartları taşımaları gerekir).
Hariçten işçi almamak, devinim sağlayan kuvvet kullanmamak şartı ile oturdukları evde havlu, örtü,çarşaf,halı, kilim,örgü, dantel,süpürge, sepet imal edenler ve bunları dükkan açmaksızın satanlardan 47 maddede belirtilen basit usulde vergilendirmeye gerektiren genel şartları taşıyanlar.
Bir iş yeri açmaksızın gezici olarak milli piyango bileti satanlar.
Esnaf muaflığından yararlanan esnaflar, gelir ve kurumlar vergisi mükelleflerinden aldıkları belgeleri saklamak zorundadırlar.
Diplomat Muaflığı : Yabancı devletlerin Türkiye de bulunan elçi, konsolos ile elçilik ve konsolosluklara mensup olan ve o ülkenin uyruğunda olan memurları.
Ücret İstisnası ; Yukarıdaki maddeye girmeyen memurlarının ücretlerinde sadece bu işlerinden doğan kısımları G.V. inden istisna edilmiştir.
Ticari ve Zirai Kazançlarda Yatırım İndirimi İstisnası :
Ticari ve zirai kazançları bilanço esasına göre tespit edilen G.V ve K.V mükellefleri (dar mükellefiyete tabi olanlar dahil) faaliyetlerinde kullanmak üzere satın aldıkları veya imal ettikleri amortismana tabi iktisadi kıymetlerin maliyet bedellerinin % 40 ını vergi matrahlarının tespitinde ilgili kazançlarından yatırım istisnası olarak indirim konusu yaparlar. Yatırım istisnası uygulamasına, istisnaya konu iktisadi kıymete ilişkin harcamaların yapıldığı yılda başlanır ve indirilecek tutara ulaşıncaya kadar devam olunur.Yatırım harcamalarının yapıldığı yılın vergi matrahına ilişkin vergi matrahının tespitinde kazancın yetersi olması nedeniyle dikkate alınamayan istisna tutarı, izleyen dönemlerde, bu dönemlerde DİE TEFE meydana gelen artış oranında arttırılarak dikkate alınır.Enflasyon düzeltmesi uygulanacağı dönemlerde, istisnanın hesaplanmasında iktisadi kıymetin aktife alındığı hesap dönemi sonundaki düzeltilmiş değeri dikkate alınır.Ancak iktisadi kıymetin aktife alındığı hesap döneminden önceki hesap dönemlerinde yapılan harcamalar, yapıldıkları dönem sonundaki düzeltilmiş değerleri ile dikkate alınır.İzleyen dönemlerde enflasyon düzeltmesi nedeniyle bu harcamalardan kaynaklanan farklar üzerinden yatırım indirimi istisnası hesaplanmaz.
Aşağıda yazılı iktisadi kıymetler için yatırım istisnası hesaplanmaz:
1. Bedeli 6 milyar dan az olan iktisadi kıymetler,
2. Yurt içinde veya yurt dışında daha önce kullanılmış olan iktisadi kıymetler,
3. Mal ve hizmet üretimi ile doğrudan ilgili olmayan alet, edevat, demirbaş ve mobilya
4. Gayri maddi haklar ile ekonomik ömrü 5 yıldan az olan özel maliyet bedelleri.
5. Bedelsiz iktisap edilen iktisadi kıymetler,
6. Mal ve hizmet üretimi dışında kullanılmak üzere satın alınan veya inşa edilen gayri menkuller.
7. Arazi ve arsalar
8. İşletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili olmayan taşıt araçları
9. Yurt dışındaki yatırımlarda kullanılmak üzere alınan iktisadi kıymetler.
Yatırım indirimi istisnasına konu iktisadi kıymetleri aktife alındıkları tarihten itibaren iki yıl içinde elden çıkaran mükellefler, bu iktisadi kıymetler için yatırım istisnasından yararlanamazlar.
Gayri menkul Sermaye İradında İstisna : Binaların mesken olarak kiraya verilmesinden bir takvim yılı içinde elde edilen hasılatın 1.800.000.000. TL sı (geçerlilik 01.01.2004)G.V. nden müstesnadır. Ticari, zirai veya serbest meslek kazancını yıllık beyanname ile bildirenler bu istisnadan yararlanamazlar.
Menkul Sermaye İradında İstisna : Bireysel emeklilik sisteminden emeklilik hakkı kazananlar ile bu sitemden vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerle ayrılanlara yapılan ödemelerin % 25 i, merkezi Türkiye de bulunun diğer sigorta şirketlerinden on yıl süreyle prim ödeyenler ile vefat, maluliyet veya tasfiye gibi zorunlu nedenlerden dolayı ayrılanlara yapılan ödemelerin % 10 G.V. nden müstesnadır.
Tam mükellef kurumlardan elde edilen; her nevi hisse senetlerinin kar payları,İştirak hisselerinden doğan kar payları (Ltd şirket ortaklarının, iş ortalıklarının, komanditerlerin kar payları) ve kurumların Yönetim Kurulu başkan ve üyelerine dağıtılan kar paylarının yarısı G.V nden müstesnadır.İstisna edilen tutar üzerinde tevkifat yapılır ve tevkif edilen kısım kar payının yıllık beyanname ile bildirilmesi halinde ödenecek vergiden mahsup edilir.
Ücretlerde İstisnalar :
Gelir vergisinden muaf olanların veya gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçilerin yanında çalışan işçilerin ücretleri,
Toprak altı işletmelerinde çalışanların toprak altında çalıştıkları süreye tekabül eden ücretleri
Hizmetçilerin ücretleri
Hizmet erbabının toplu olarak iş yerine getirip götürülmesi amacıyla yapılan taşıma giderleri
Kanunla kurulan emekli sandıkları ve SSK nun da belirtilen sandıklar tarafından ödenen emekli, dul ve yetim aylıkları
Gider Karşılıklarında İstisnalar :
Harcırah kanununa tabi kurumlar tarafından harcırah ve yolluk olarak yapılan ödemeler,
Harcırah Kanunu dışında kalan müesseseler tarafından Y.K. Başkan ve üyeleri, denetçileri ve hizmet erbabına verilen gerçek yol giderlerinin tamamı, yemek ve yatmak için verilen gündeliklerin aynı aylık seviyesindeki devlet memurlarına verilen gündelik tutarına kadar olan kısımları,
Kanunla kurulan emekli sandıklarından maaş bağlanamamış olanlara verilen ikramiyeler
Çocuk zamları, evlenme ve doğum yardımları
Kıdem tazminatlarının tamamı ve 5953 sayılı kanuna göre ödenen kıdem tazminatlarının 24 aylığı aşmayan kısımları,
Sakatlık İndirimi : Çalışma gücücünün an az % 80 inin kaybedenler 1. derecede, % 60 ını kaybedenler 2 derecede, % 40 ını kaybedenler 3. derecede sakat sayılır ve aşağıda belirtilen tutarlar aylıklarından indirilir.
1.derece sakatlar için 440, 2 derece sakalar için 220, 3 derece sakatlar için 110.000.000 TL
Vergi Karnesi Esası : İndirimlerden faydalanmak isteyenler vergi karnesi almak zorundadırlar.
Kanunun 2. maddesinde belirtilen kazanç ve iratları elde edenler(istisna ve muafiyetlerden faydalananlar dahil) vergi karnesi almak ve G.V. yönünden durumlarını ve bu durumda meydana gelecek değişiklikleri karnelerine yazdırmak zorundadırlar.
Ticari Kazançlar :
Tanımı : Her türlü ticari ve sınai faaliyetlerden doğan kazanç ticari kazançtır.
1. Maden, kireç, taş ocakları, kum çakıl üretim yerleri,
2. Özel okul ve hastane işletmeciliği
3. Gayri menkul alım satımı ve inşa işleriyle devamlı uğraşanlar.
4. Kendi nam ve hesaplarına devamlı suretle menkul kıymet alım satımı ile uğraşanlar
5. Kollektif ve adi şirket ortakları ile sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketlerde komandite ortakların kar payları
Ticari Kazanç gerçek usulde veya basit usulde tespit edilir.
Gerçek Usulde ticari kazancın tespiti; Bilanço Esası ve İşletme Hesabı Esasına göre yapılır.
Bilanço Esasına Göre Ticari Kazancın Tespiti : Bilanço esasına göre ticari kazanç, işletmenin öz sermayesinin hesap dönemi sonunda ve başındaki değerleri arasındaki olumlu farktır.Bu süre içinde işletme sahip ve sahiplerince; işletmeye ilave olunan değerler bu farktan indirilir, işletmeden çekilen değerler ise bu farka ilave edilir.
İşletme Hesabı Esasına Göre Ticari Kazancın Tespiti : İşletme hesabı esasına gör ticari kazanç, bir hesap dönemi içinde elde edilen hasılat ile giderler arasındaki olumlu farktır. İşletme hesabı esasında sadece bir defter tutulur ve sol tarafa giderler sağ tarafa ise hasılat yazılır. Giderler içinde satın alınan mallar ve yapılan hizmetler karşılığında ödenen paralar, hasılat tarafından ise satılan mal veya yapılan hizmet karşılığında alınan paralar yer alır.Mal alım satımı yapanlarda dönem sonu mal mevcudu hasılat kısmında, dönem başı mevcudu ise gider tarafına kaydedilir.
Gerçek Usulde Ticari Kazançtan İndirilecek Giderler :
Ticari kazancın elde edilmesi ve idame ettirilmesi için yapılan giderler,(iş yeri kirası, personel ücretleri, kırtasiye, ısıtma giderleri gibi)
Çalışanların iş yerindeki beslenme, barınma, tedavi ve ilaç giderleri, sigorta primleri
İşle ilgili olmak şartıyla, sözleşme, ilam veya kanun emrine istinaden ödenen zarar, ziyan ve tazminatlar.
İşle ilgili olarak ve işin gerektirdiği ölçüde yapılan seyahat ve ikamet giderleri
Kiralama veya satın alma yoluyla elde edilen taşıt araçlarının giderleri
İşletmeyle ilgili olmak şartıyla, bina, arazi ve belediye vergi ve harçları
VUK göre ayrılan amortismanlar
Sendikalar Kanununa göre ödenecek sendika aidatları
Gider Olarak İndirilemeyecek Ödemeler :
İşletme sahibi, eşi veya çocuklarının işletmeden çektikleri para ve değerler,
İşletme sahibinin kendisine, eşine ve küçük çocuklarına işletmeden ödenen aylıklar, ikramiyeler, komisyonlar ve tazminatlar,
İşletme sahibinin işletmeye koyduğu sermaye üzerinden yürütülecek faizler,
İşletme sahibinin, eşinin veya küçük çocuklarının işletmede cari hesap veya diğer şekillerdeki alacakları üzerinden yürütülecek faizler,
Her türlü para ve vergi cezaları ve işletme sahibinin suçlarından doğan tazminatlar ( Sözleşmelerde cezai şart olarak belirtilen tazminatlar ceza sayılmaz)
Her türlü alkol, alkollü içkiler , tütün ve tütün mamullerinin reklam giderlerinin % 50 si
Kiralama veya satın alma yoluyla elde edilen işletme kayıtlarında yer alan ancak işletmenin esas faaliyet konusu ile ilgili olmayan yat,tekne,uçak gibi taşıtların giderleri ve amortismanları
Basın yoluyla işlenen fiillerden veya radyo ve televizyon yayınlarından doğacak maddî ve manevî zararlardan dolayı ödenen tazminat giderleri.
Birden Fazla Takvim Yılına Sirayet Eden İnşaat ve Onarım İşleri : Birden fazla yıla sirayet eden inşaat ve onarım işlerinde kar veya zarar işin bittiği yıl kesin olarak tespit edilir ve tamamı o yılın geliri sayılır. Bu durumda bu işlerin hasılat ve giderlerini ayrı bir defterde veya defterin ayrı yerlerinde göstermek zorundadırlar. Birden fazla yıla sirayet eden inşaat ve onarım işlerinin diğer işlerle birlikte yapılması halinde, genel giderler ve amortismanlar; bu işlerin harcamalarının veya satış tutarlarının nispetinde, amortismanlar ise amortismana tabi kıymetlerin bu işlerde kullanıldığı gün sayısına göre dağıtılır.İnşaat ve onarım işlerinde, geçici kabulün yapıldığı tarih, geçici ve kesin kabul söz konusu olmadığı halde işin tamamlandığı veya bırakıldığı tarih işin bitim tarihi olarak kabul edilir.
Ticari Kazancın Basit Usulde Tespiti : Basit usulde ticari kazanç, bir hesap dönemi içinde elde edilen hasılat ile giderler ile satın alınan malların alış bedelleri arasındaki farktır. Bu fark, yapılan faaliyetle ilgili olarak VUK na göre alınması ve verilmesi gereken alış, giderler ve hasılata ilişkin belgelere göre hesaplanır. Bu mükellefler VUK nun defter tutma dışındaki diğer yükümlülükleri yerine getirmede 2. sınıf tüccar hükümlerine tabidir. Basit usule tabi olanların, sahte veya içeriği itibariyle yanıltıcı belge düzenlediği veya kullandığı tespit edilenler, bu hususun kendilerine tebliğini takip eden ay başından itibaren 2. sınıf tüccarlara ait hükümlere tabi olurlar.Basit usule tabi olmanın herhangi bir şartını kaybedenler, ertesi takvim yılı başından itibaren gerçek usulde vergilendirilirler. Bu usulün şartlarına haiz olanlardan bu şarttan yararlanmak istemediklerini bildirenler, takip eden ay veya yıl başından itibaren, yeni işe başlayanlar ise işe başlama tarihinden itibaren gerçek usulde vergilendirilirler. Herhangi bir şekilde gerçek usulde vergilendirilenler bir daha basit usule geçemezler.
Basit Usule Tabi Olmanın Genel Şartları :
Kendi işinde bilfiil çalışmak veya bulunmak,
İş yerinin mülkiyetinin kendisine ait olması halinde emsal kira bedeli, kiralanmış olması halinde yıllık kira bedeli toplamı büyük şehir belediye sınırları içinde 1.000.000.000 TL yı, diğer yerlerde 720 milyon TL yı aşmamak.
Ticari, zirai veya mesleki faaliyetlerden dolayı gerçek usulde G:V. ne tabi olmamak.
Basit Usule Tabi Olmanın Özel Şartları :
Satın aldıkları malları olduğu gibi veya işledikten sonra satanların yıllık alımları tutarının 15 milyar TL yı veya yıllık satışları tutarının 20 milyar TL yı aşmaması,
Yukarıda bentte yazılı işler dışında iştigal edenlerin bir yıl içinde elde ettikleri gayr safi iş hasılatının 7,5 milyar TL yı aşmaması
Yukarıdaki iki bentte yazılı işlerin birlikte yapılması halinde, yıllık satış tutarları ile iş hasılatı toplamının 15 milyar TL yı aşmaması.
Aşağıda Yazılı Olanlar Basit Usulden Yararlanamazlar :
Kollektif şirket ortakları ile komandit şirketlerin komandite ortaklar.
İkrazat işleriyle uğraşanlar,
Altın ve değerli madenlerle iştigal edenler
Kamu İdareleri, İKM, Ticaret şirketleri, iş ortaklıklarına karşı inşaat ve onarım işlerini taahhüt edenler.
Her türlü ilan ve reklam işleriyle iştigal edenler.
Gayri menkul alım satımı ile uğraşanlar.
Maden ocakları, kireç, taş ocakları, kum, çakıl ve tuğla üretim yerleri
Her türlü tv, çamaşır makinesi gibi dayanıklı tüketim malı satanlar
Zirai Kazanç :Zirai faaliyetlerden doğan kazanç zirai faaliyettir.Kollektif şirketlerle adi ve sermayesi paylara bölünmüş komandit şirketler zirai faaliyetlerle iştigal etseler bile çiftçi sayılmazlar.Zirai faaliyet ile iştigal eden kollektif şirketlerin ortakları ile komandit şirketlerin komandite ortaklarının şirket kazancından aldıkları pay ticari kazanç sayılmaktadır.
Zirai Kazançta Vergileme : Çiftçilerin elde ettikleri kazançlar, hasılatları üzerinden tevkifat yapılmak suretiyle vergilendirilmektedir. 54 maddede belirtilen büyüklüğü aşanlar ve biçerdöver veya benzeri araçlar ile on yaşına kadar iki adet traktöre sahip olan çiftçiler gerçek usulde vergilendirilir.Kazançları gerçek usulde vergilendirilmeyen çiftçiler yazılı olarak vergi dairesine talepte bulunmak kaydıyla izleyen vergilendirme dönemi başından, yeni işe başlayanlar başlama tarihinde gerçek usule tabi olurlar.54. maddede yazılan ölçüleri aşanlar takip eden vergilendirme döneminde gerçek usule, bu ölçülerin altına düşenler ise takip eden vergilendirme döneminde hasılatları üzerinden tevkifat yapılmak üzere vergilendirilir.Zirai kazancı gerçek usulde tespit edilen mükellefler ölçülerine veya isteklerine göre Bilanço veya İşletme Hesabı Esasına göre defter tutarlar.
Ücretler : Ücret, işverene tabi ve belirli bir iş yerine bağlı olarak çalışanlara hizmet karşılığı verilen para ve ayınlar ile sağlanan ve para ile temsil edilen menfaatlerdir.Ücretin, ödenek, tazminat, kasa tazminatı, prim, ikramiye şeklinde tespit edilmesi onun mahiyetini değiştirmez.Önceden yapılmış ve gelecekte yapılacak hizmetler karşılığında verilen para ve sağlanan menfaatler, Y.K, D.K ve tasfiye kurulu üyelerine sağlanan ve ödenen paralar, sporculara transfer ücreti veya başka adla yapılan ödemeler.
Ücretlerden Yapılacak İndirimler : Ücretin gerçek safi değeri işveren tarafından verilen ve sağlanan değerlerden aşağıdaki unsurların çıkarılmasından sona kalan miktarıdır.
Oyak ve benzeri kuruluşlara yapılacak yasal kesintiler.
Kanunla kurulan emekli sandıklarına yapılacak kesintiler.
Bireysel emeklilik sistemine ödenecek katkı payları
Sendikalar Kanununa göre sendikalara ödenen aidatlar
Aşağıda yazılı hizmet erbabının safi ücretleri, takvim yılı başında geçerli olan ve sanayi kesiminde çalışan 16 yaşından büyük işçiler için uygulanan asgari ücretin yıllık brüt tutarının % 25 idir.
Kazançları basit usulde tespit edilenlerin yanında çalışanlar,
Özel inşaat sahiplerinin ücretle çalıştırdığı işçiler,
Gayri menkul sermaye iradı sahibinin yanında çalışan işçiler
Serbest Meslek Kazançları :
Her türlü serbest meslek faaliyetinden doğan kazançlar serbest meslek kazancıdır.Serbest meslek faaliyeti, sermayeden ziyade şahsi çalışmaya ilmi ve mesleki bilgiye dayanan ve ticari mahiyette olmayan işlerin iş verene tabi olmaksızın şahsi sorumluluk altında kendi nam ve hesabına yapılmasıdır.Kollektif, adi şirket veya adi komandit şirketler tarafından yapılan serbest meslek faaliyetleri sonucu elde edilen kazançlar da serbest meslek kazancı sayılır.
Serbest Meslek Kazancının Tespiti : Bir hesap dönemi içinde, serbest meslek faaliyeti karşılığı olarak tahsil olunan paralar, ayınlar ve para ile temsil edilebilen menfaatlerden bu faaliyet dolayısıyla yapılan giderler indirildikten sonra kalan farktır.Amortismana tabi iktisadi kıymetin elden çıkarılması halinde fark vergilendirilir. Kazançlar VUK na göre tutulan Serbest Meslek Kazançları Defterine göre tespit edilir.
Mesleki Giderler : Mesleki kazancın tespitinde aşağıda belirtilen giderler hasılattan indirilir:
Mesleki kazancın elde edilmesi ve idame edilmesi için ödenen genel giderler(İkametgahlarının bir kısmını işyeri olarak kullananlar, kiranın tamamını ve ısıtma ve aydınlatma giderlerinin yarısını gider kaydederler.İşyeri kendisine ait olanlar amortismanı, iş yeri kendi mülkü olup bunun bir kısmını iş yeri olarak kullanıyorsa amortismanın yarısını gider kaydedebilir.)
Çalışanların iş yerinde beslenme barınma ve ilaç giderleri,
Mesleki faaliyetle ilgili seyahat ve ikamet giderleri,
Mesleki faaliyette kullanılan, tesisat, demirbaş eşya ve envantere kayıtlı taşıtlar için ayrılacak amortismanlar.
Kiralanan veya envantere kayıtlı taşıt araçlarının giderleri
Alınan mesleki yayınlar için ödenen giderler
Emekli sandıklarına ödenen aidatlar ve meslek odaları aidatları
Mesleki faaliyetle ilgili olarak sözleşme, ilam ve kanunlara göre ödenen tazminatlar.Her türlü para ve vergi cezaları ile serbest meslek erbabının suçlarından doğan tazminatlar gider yazılamaz.
Gayri Menkul Sermaye İradı : Aşağıda yazılı mal ve hakların sahipleri tarafından elde edilen kira gelirleri gayri menkul sermaye iradıdır.
Arazi ve binaların kiraya verilmesi,
Gayri menkullerin ayrı olarak kiraya verilmesi,
İmtiyaz hakları ve ruhsatların kiraya verilmesi
Telif haklarının kiraya verilmesi
Motorlu araç ve her türlü makinenin kiraya verilmesi
Safi İrat, gayri safi hasılattan iradın sağlanması ve idame ettirilmesi için yapılan giderler indirildikten sonra kalan olumlu farktır.Gayri safi irattan indirilecek giderler :
Kiraya veren tarafından ödenen aydınlatma,su asansör giderleri,
Kiraya verilen malların idaresi için yapılan idare giderleri,
Kiraya verilen mal ve hakla ilgili sigorta giderleri,
Kiraya veren tarafından ödenen vergi resim ve harçlar,
Kiraya verenin yaptığı onarım giderleri,
Kiraya verilen mal ve haklarla ilgili sözleşme ,kanun veya ilama dayanarak ödenen tazminatlar.
Gelecek yıllara ait olup da peşin tahsil edilen kiralar, ilgili bulundukları yılın hasılatı sayılır.
Emsal Kira Bedeli : Kiraya verilen mal ve hakların kira bedelleri emsal kira bedelinden düşük olamaz. Bedelsiz olarak başkalarının yararına bırakılan mal ve hakların kira bedelleri, bu mal ve hakların kirası sayılır.Bina ve arazide emsal kira bedeli, yetkili özel mercilerce veya mahkemelerce takdir veya tespit edilmiş kirası, bu suretle takdir veya tespit edilmiş kira mevcut değilse VUK na göre belirlenen vergi değerinin % 5 idir. Diğer mal ve haklarda emsal kira bedeli, bu mal ve hakların maliyet bedelinin, bu bedel bulunmuyorsa, VUK nun servetlerin değerlendirilmesi hakkındaki hükümlerine göre belli edilen değerinin % 10 udur.Boş olan gayri menkullerin muhafaza amacıyla başkasına bırakılması ve bina sahiplerinin usul, furuu veya kardeşlerinin ikametine tahsis edilmesi halinde emsal kira bedeli uygulanmaz.
Menkul Sermaye İradı : Nakdi sermaye veya para ile temsil edilen değerlerden oluşan sermaye dolayısıyla elde edilen kar payı , faiz, kira ve benzeri iratlar menkul sermaye iradıdır.Aşağıda yazılı iratlar menkul sermaye iradı sayılır:
Her nevi hisse senetlerinin kar payları,
İştirak hisselerinden doğan kazançlar (Ltd Şt. Ortaklarının, iş ortaklıkları ortaklarının ve komanditerlerin kar payları)
Kurumların Y.K başkan ve üyelerine verilen kar payları
Her nevi tahvil ve H.B. faizleri
Her nevi alacak faizleri (adi, rehinli, senetli alacaklarla, cari hesap alacaklarından doğan faizler
Mevduat faizleri
Hisse senetleri ve tahvillerin vadesi gelmemiş kuponlarının satışından elde edilen bedeller
Senetlerin iskonto ettirilmesinden elde edilen iskonto faizleri
Özel finans kurumlarınca kar veya zarara katılma hesabı karşılığında ödenen kar payları,
Repo faizleri
Yukarıda sayılan menkul sermaye iratlarından:Her nevi tahvil ve H.B. faizleri, Her nevi alacak faizleri, Mevduat faizleri,Repo faizler ile MKYF ve gayri menkul yatırım fonları ve ortaklıklarından sağlanan kar payları (Döviz üzerinden hesaplananlar hariç) Maliye Bakanlığınca belirlenecek indirim oranı uygulanır.
Safi İrat : Safi iradın bulunması için menkul sermaye iradından aşağıdaki giderler indirilir.
Depo ve sigorta etme gibi menkul kıymetin muhafaza edilmesi için yapılan giderler,
Faizlerin tahsili için yapılan giderler,
Menkul kıymetler ve bunların iratları için ödenen her türlü vergi, resim ve harç (Gelir vergisi irattan indirilmez.)
Gelire Giren Kazanç ve İratlar
Türkiye de bulunan menkul kıymet boralarında işlem gören ve üç aydan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri ve tam mükellef kurumlara ait olan ve bir yıldan fazla süreyle elde tutulan hisse senetleri hariç, menkul kıymetlerin elden çıkarılmasından sağlanan kazançlar da menkul sermaye iradı sayılır.
İmtiyaz hakları ve ruhsatlarının elden çıkarılmasından doğan kazançlar
Telif haklarının kanuni mirasçıları dışındakilerin elden çıkarmasından doğan kazançlar,
Ortaklık haklarının ve hisselerinin elden çıkarılmasından doğan kazançlar,
5. Faaliyeti durdurulan bir işletmenin kısmen veya tamamen elden çıkarılmasından doğan kazançlar, Vergilendirilemeyecek Değer Artışı Kazançları :
1 .Ferdi işletmenin sahibinin ölümü halinde, kanuni mirasçılar tarafından işletmenin faaliyetine devam olunması,
2. Kazancı bilanço esasına göre belirlenen ferdi bir işletmenin bir sermaye şirketine aktifi ve pasifiyle devrolması
3. Kollektif veya adi komandit şirketlerin nevi değiştirerek sermaye şirketi haline dönüşmesi
Değer Artışında Safi Kazanç : Değer artışında safi kazanç, elden çıkarma karşılığında alınan para ve sağlanan ayınlarla para ile temsil edilebilen her türlü menfaatlerin tutarından, elden çıkarılan mal ve hakların maliyet bedelleri ile elden çıkarma dolayısıyla yapılan ve satıcının uhdesinde kalan giderlerin ve ödenen vergi ve harçların indirilmesi suretiyle bulunur. Hasılatın ayın ve menfaatle sağlanan kısmı VUK nun değerleme ile ilgili hükümlerine göre tespit edilir. Maliyet bedelinin mükellefçe belirlenememesi halinde maliyet bedeli yerine; Vuk hükümlerine göre takdir komisyonlarınca takdir edilecek değer, kazancı bilanço veya işletme hesabı esasına göre tespit edilen mükelleflerde ise son bilanço veya envanterde gösterilen değer esas alınır.İşletmeye dahil amortismana tabi iktisadi kıymetin elden çıkarılması halinde maliyet bedeli yerine amortismanlar düşüldükten sonraki net değeri esas alınır.Menkul kıymetlerin elden çıkarılmasında, iktisap bedelinin belirlenememesi halinde VUK nun 266. maddesinde yazılı itibari değer iktisap bedeli olarak kabul edilir.
Arızi Kazançlar : Vergiye tabi arızi kazançlar şunlardır:
Arızi olarak ticari muamelelerin icrasından kaynaklanan kazançlar,
Ticari veya zirai bir işletmenin faaliyeti ile serbest meslek faaliyetinin durdurulması veya terk edilmesi halinde elde edilen kazançlar,
Gayri menkulün tahliyesi veya kiracılık hakkının devrinden doğan tazminatlar,
Arizi olarak yapılan serbest meslek faaliyeti nedeniyle elde edilen hasılat
Gerçek usulde vergiye tabi olan mükelleflerin terk ettikleri işleri ile ilgili olarak sonradan elde ettiği kazançlar
Verginin Tarhı : Gelir vergisi mükellefin veya vergi sorumlusunun beyanı üzerine tarh edilir.
Yıllık Beyanname : Muhtelif kaynaklardan bir takvim yılı içinde elde edilen kazanç ve iratların bir araya getirilip toplanmasına ve bu suretle hesaplanan gelirin vergi dairesine bildirilmesidir.
Muhtasar Beyanname : İşverenler veya vergi tevkifatı yapan diğer kimseler tarafından kesilen vergilerin matrahları ile birlikte, toplu olarak vergi dairesine bildirilmesidir.
Münferit Beyanname : Dar mükellefiyete tabi olanların yıllık beyanname ile bildirmeye mecbur olmadıkları kazanç ve iratlardan, vergisi tevkif suretiyle alınmamış olanların bildirilmesine mahsustur.Mükellefler, 2. maddede yazılı olan kaynaklardan bir takvim yılı içinde elde ettikleri kazanç ve iratları için bu kanunda aksine hüküm olmadıkça yıllık beyanname verirler. Bu kanuna göre beyanı gereken gelirlerin toplanması zorunludur.Tacirlerle çiftçiler ve serbest meslek erbabı ticari, zirai ve mesleki faaliyetlerinden kazanç temin etmemiş olsalar dahi, yıllık beyanname verirler.
Zararların Karlara Takas veya Mahsubu :
Gelirin toplanmasında gelir kaynaklarının bir kısmından meydana gelen zararlar, diğer kaynakların kazanç ve iratlarına mahsup edilir.Bu mahsup sonucunda kapatılmayan zarar kısmı, müteakip yılların gelirlerinden indirilir.Arka arkaya beş yıl içinde mahsup edilemeyen zarar bakiyesi gelecek yıllara devredemez.
Yıllık Beyanname ile Bildirilecek Gelirlerden İndirilebilecek Giderler :
Beyan edilen gelirin % 10 unu ve asgari ücretin yıllık tutarını aşmamak şartıyla, mükellefin şahsına, eşine ve küçük çocuklarına ait hayat, ölüm,kaza,hastalık gibi şahıs sigorta primleri ile bireysel emeklilik sistemine ödenen katkı payları.
Genel bütçeye dahil dairelere, katma bütçeli idarelere, il özel idareleri ve belediyelere, köylere ve kamu yararına derneklere, Bakanlar kurulunca vergi muafiyeti tanınan derneklere makbuz karşılığında yapılan bağış ve yardımların beyanname ile bildirilen gelirin % 5ine kadar olan kısmı,
Mükellefin kendisine, eşi veya küçük çocuklarının eğitim ve sağlık harcamalarının, Türkiye de gelir veya kurumlar vergisi mükellefi olan gerçek veya tüzel kişilerden alınacak belgelerle tevsik edilmesi kaydıyla beyan edilen gelirin % 5 i,
Matrahtan ve Gelirden İndirilemeyecek Giderler : Gelir vergisi ve diğer şahsi vergiler, vergi ve para cezaları, 6183 sayılı Amme Alacaklarının Tahsili Usulü Hakkındaki kanun hükümlerine göre ödenen cezalar, gecikme zamları ve faizler Gelir Vergisi matrahından ve gelir unsurundan indirilemez.VUK hükümlerine göre ödenen gecikme faizleri de vergi matrahından indirilemez.
Yıllık Beyannamenin Verilmesi : Bir takvim yılına ait beyanname izleyen Mart ayının 15 inde verilir. Geliri sadece basit usulde tespit edilen ticari kazançlardan ibaret olması halinde izleyen yılın Şubat ayının 15. günü akşamına kadar vergi dairesine verilir.
Beyanname Verilmeyecek Gelirler : Aşağıda yazılı gelirler için yıllık beyanname verilmez, diğer gelirler için beyanname verilmesi halinde bu gelirler beyannameye dahil edilmez.
Tam mükellefiyette
gerçek usulde vergilendirilmeyen zirai kazançlar,
Tek işverenden alınmış ve tevkif suretiyle vergilendirilmiş ücretler,
Vergiye tabi gelir toplamının GV kanununun 103 maddesinde belirtilen ikinci dilimimi aşmaması koşuluyla, Türkiye de tevkifata tabi tutulmuş birden fazla işverenden elde edilmiş ücretle, menkul ve gayrimenkul sermaye iratları,
Bir takvim yılı içinde elde edilen ve toplamı 600 milyon TL yı aşmayan tevkifata ve istisna uygulamasına konu olmayan menkul ve gayrimenkul sermaye iratları,
Dar Mükellefiyette, tamamı Türkiye de tevkif suretiyle vergilendirilmiş olan; ücretler, serbest meslek kazançları, menkul ve gayri menkul sermaye iratları ile diğer kazanç ve iratlar.
Vergi Tevkifatı : Kamu idare ve müesseseleri, İKM , sair kurumlar, ticaret şirketleri, iş ortaklıkları, dernekler, vakıflar, vakıf ve derneklerin iktisadi işletmeleri, kooperatifler, gerçek gelirlerini beyan etmek zorunda olan ticaret ve serbest meslek erbabı, zirai kazançlarını bilanço veya zirai işletme hesabı esasına göre tespit eden çiftçiler aşağıda yazılı ödemeleri nakden veya hesaben yaptıkları sırada, istihkak sahiplerinin gelir vergilerine mahsuben tevkifat yapmaya mecburdur.
Hizmet erbabına ödenen ücretler,
Yaptıkları serbest meslek işleri dolayısıyla bu işleri icra edenlere yapılan ödemelerden,
Birden fazla yıllara sari inşaat ve onarım işleri yapanlara bu işler için yapılan ödemelerden,
Gayri menkul sermaye iradı sayılan ödemelerden,
Vakıf dernek ve kooperatifler ait gayri menkullerin kiralanması karşılığında yapılan ödemelerden,
Dağıtılıp dağıtılmadığına bakılmaksızın, portföyünün en az % i hisse senetlerinden oluşan MKYF kazançlarından, Risk sermayesi yatırım fonları veya ortaklıkları kazançları ve Gayri menkul yatırım fonları ortaklıklarının kazançları
Devlet tahvili , hazine bonosu faizleri,nama veya hamiline yazılı tahvil faizlerinden
Mevduat faizlerinden,
Repo faizlerinden,
Faizsiz olarak kredi verenler ödenen kar paylarından,
Özel finans kurumlarınca kara veya zarara katılma karşılığında ödenen paylardan,
Çiftçilerden alınan zirai mahsuller ve hizmetler için yapılan ödemelerden,
Esnaf muaflığından yararlananlara mal ve hizmet alımı nedeniyle yapılan ödemelerden,
% 25 oranında tevkifat yapılır.
Muhtasar Beyannamenin Verilme Zamanı : 94. madde gereğince vergi tevkifatı yapmaya mecbur olanlar bir ay içinde yaptıkları ödemeler veya tahakkuk ettirdikleri karlar ve iratlar ile bunlardan tevkif ettikleri vergileri ertesi ayın yirminci günü akşamına kadar ödeme veya tahakkukun bağlı olduğu vergi dairesine bildirmeye mecburdur. Yıl sonunda tahakkuk ettirilen mevduat faizlerinden kesilen vergilerin bildirimi için bu süre bir ay uzatılır. Çalıştırdıkları hizmet erbabı 10 ve daha az olanlar, yapacakları tevkifatla ilgili muhtasar beyannamelerini, bağlı bulundukları vergi dairesine önceden bildirmek kaydıyla her ay yerine Ocak, Nisan, Temmuz ve Ekim aylarının yirminci günü vermek zorundadırlar.
Münferit Beyannamenin Verilmesi : Dar mükellefiyete tabi olanlardan yıllık beyanname vermeye mecbur olmayanlar:
Gayri menkullerin elden çıkarılmasından doğan diğer kazanç ve iratlarını,
Menkul malların ve hakların elden çıkarılmasından doğan kazanç ve iratlarını,
Ticari veya zirai işletmenin faaliyetinin durdurulması veya terk edilmesi karşılığında elde ettikleri diğer kazanç ve iratları,
Arizi olarak ticari işlemlerin yapılmasından, arizi olarak serbest meslek faaliyeti dolayısıyla elde edilen kazançlar,
Gerçek usulde vergiye tabi olan mükelleflerin terk ettikleri işleri dolayısıyla sonradan elde ettikleri kazanç ve iratlarını,
Münferit beyanname ile bildirmek zorundadırlar.
Vergini Nispeti : Gelir vergisine tabi gelirler;
5.000.000.000 TL ya kadar % 20, 12.000.000.000 Tl nın 5.000.000.000.TL sı için 1.000.000.000 TL, fazlası % 25,
24.000.000.000 TL nın 12.000.000.000 TL sı için 2.750.000.000 TL fazlası % 30
60.000.000.000 TL nın 24.000.000.000 TL sı için 6.350.000.000 TL fazlası % 35
120.000.000.000 TL nın 60.000.000.000 TL sı için 18.950.000.000 TL fazlası için % 40
120.000.000.000 TL dan fazlasının 120.000.000.000 TL sı için 42.950.000.000 TL fazlası % 45
oranında vergilendirilir. Ücret gelirlerinin vergilendirilmesinde, yukarıdaki tarifede yer alan vergi oranlarının beş puan indirilmek suretiyle uygulanır.
Verginin Hesaplanması : Yıllık gelir vergisi vergiye tabi gelirlerin yıllık toplamından indirimler düşüldükten sonra nispetler uygulanarak hesaplanır.Ücretlerin vergilendirilmesinde aylık vergi, yıllık vergi 12 ye bölünmek, gündelik vergi aylık verginin 30 a bölünmesiyle bulunur.
Tarh İşlemi : Gelir vergisi mükellefin ikametgahının bulunduğu mahal vergi dairesi tarafından tarh edilir. Küçüklerle kısıtlılarda bunların nam ve hesabına kanuni temsilcilerine tarh edilir. Verginin tevkif suretiyle alınmasında, mikellef adına tevkif yapmaya mecbur olanlar tarhiyata muhatap tutulurlar.
Tarh Zamanı : Gelir Vergisi,Beyanname verilmesi icabeden hallerde, beyannamenin verildiği günde, beyanname posta ile gönderilmişse vergi dairesine geldiği tarihi takip eden yedi gün içinde, tarh edilir.
Verginin Ödenmesi : Şubat ayı içinde verilmesi gereken beyanname ile bildirilen gelir üzerinden tahakkuk ettirilen gelir vergisi Şubat ve Haziran aylarında,
Mart ayı içinde verilmesi gereken beyanname ile bildirilen gelir üzerinden tahakkuk ettirilen gelir vergisi Mart ve Temmuz aylarında, olmak üzere iki taksitte ödenir.94. madde gereğince yapılan vergi tevkifatı, vergi kesenler tarafından beyanname verecekleri ayın 26. günü akşamına kadar vergi dairesine yatırılır. Münferit beyanname ile bildirilen kazançların vergisi, beyanname verme süresi içinde vergi dairesine yatırılır.
Geçici Vergi : Ticari kazanç sahipleri(basit usulde vergilendirilenler hariç) ile serbest meslek erbabı cari vergilendirme döneminin gelir vergisine mahsup edilmek üzere, bu kanunun ticari ve mesleki kazancın tespitine ilişkin hükümlerine göre (indirimler ve istisnalar ve VUK daki değerlemeler de dikkate alınarak) belirlenen ilgili hesap döneminin üçer aylık kazançları üzerinden tarifenin ilk gelir dilimine uygulanan oranda geçici vergi öderler. Geçici vergi matrahının hesaplanmasında dönem sonu mal mevcutları kayıtlar üzerinden tespit edilebilir.Hesaplanan geçici vergi, üç aylık dönemi izleyen ikinci ayın 15 nci günü akşamına kadar vergi dairesine beyan edilir ve aynı günün akşamına kadar ödenir. Aynı dönem içinde tevkif edilmiş olan gelir vergisi, hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilir. Yapılan incelemeler sonucunda, geçmiş dönemler ait geçici verginin % 10 u aşan tutarda eksik beyan edildiğinin tespiti halinde, eksik beyan edilen bu kısmı için resen veya ikmalen vergi geçici vergi tarh edilir.Mahsup süresi geçtikten sonra, kesinleşen geçici vergiler terkin edilir, ancak gecikme faizi ve cezası tahsil edilir.Bir önceki takvim yılında altışar aylık dönemler halinde tahakkuk ettirilerek tahsil edilen geçici vergi, yıllık beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilir.Mahsup edilemeyen tutar, mükellefin diğer vergi borçlarına mahsup edilir. Bu mahsuplara rağmen kalan geçici vergi, o yılın sonuna kadar yazılı olarak talep edilmesi halinde mükellefe iade olunur.
Vergi Tevkifanın Mahsubu : Yıllık beyannamede gösterilen gelire dahil kazanç ve iratlardan bu kanuna göre kesilmiş bulunan vergiler, beyanname üzerinden hesaplanan gelir vergisinden mahsup edilir. Mahsubu yapılan miktar gelir vergisinden fazla olduğu durumda aradaki fark vergi dairesince mükellefe bildirilir ve mükellefin tebliğ tarihinden itibaren bir yıl içinde müracatı halinde kendisine iade olunur.
Ücretlilerde Vergi İndirimi : Gerçek ücretlerin vergilendirilmesinde, mükellefin kendisi, eşi ve çocukları ile ilgili eğitim, sağlık, gıda, giyim ve ikamet edilen konuta ait kira harcamalarının yıllık toplam tutarının;
3.000.000.000. TL ya kadar % 8 i,
ücretlinin ertesi yılda ödeyeceği gelir vergisinden mahsup edilir veya işverenler tarafından kendisine nakden iade edilir. Şu kadar ki, bu harcamaların Türkiye de yapılması ve belgelerle tevsik edilmesi gerekir.